Karbon Ayak İzi

Karbon ayak izi, bir bireyin veya bir organizasyonun faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazlarının toplam miktarını ifade eder. Sera gazları, atmosfere salınan ve gezegenin aşırı ısınmasına neden olan gazlardır. Kendi karbon ayak izinizi hesaplamak istiyorsanız, sorumlu olduğunuz sera gazlarının, örneğin karbondioksit gibi, miktarını bilmelisiniz. Bu, kesin olarak hesaplanması zor bir ölçümdür ve bu konuda farklı tanımlamalar bulunmaktadır. Ancak genel olarak, enerji kullanımının doğrudan etkileri ve kullandığımız veya tükettiğimiz ürünlerin üretilmesinde kullanılan enerjinin dolaylı etkileri vardır.

Modern dünyada özellikle ulaşım nedeniyle açığa çıkan gazlar, karbon ayak izinin büyük bir kısmını oluşturur. Benzin veya dizel arabaların kullanımını azaltmak ve daha az uçuş yapmak, yerelde üretilen gıdaları tüketmek karbon ayak izinizi azaltmanın en etkili yollarındandır. Yaşadığınız yer de kişisel ayak izinizi etkiler. Evimizin verimli bir şekilde ısıtıldığı veya soğutulduğundan ve iyi yalıtıldığından emin olmak önemlidir. Güneş veya rüzgar gibi sürdürülebilir enerjiyi en üst düzeyde kullanmak emisyonlarınızı azaltır. Fakat gelişmemiş ve gelişmekte olan ülkelerde daha sık kullanılan sobalar, kullanımı sırasında açığa çıkardığı sera gazları sebebiyle sera etkisine olumsuz yönde sonuç doğurur.

Gündelik hayatta kullandığımız eşyaların hammaddeleri de karbon ayak izi hesaplamasında önemli bir faktördür. Tüm bu plastik, metalik, karton ürünlerin üretilmesi ve bertaraf edilmesi çok fazla enerji ve hammadde gerektirir. Bu nedenle, geri dönüşüm karbon ayak izinizi azaltmaya yardımcı olabilir; ancak bunun seyahat etme veya evi ısıtma ve soğutma kadar etkili olmadığını unutmayın.

Bir de beslenme alışkanlıklarınız var. Yeterli miktarda et tüketimi için gerekli olan hayvancılık faaliyetlerinin verimliliği de tartışma konusudur. Bu alanda harcanan su miktarının, sulama sistemlerinde kullanılması elde edilecek gıda miktarı bakımından daha verimli olması için çalışmalar yapılmaktadır.

Genel olarak bakıldığında, daha fakir ülkelerdeki insanlar daha az sera gazı üretirler. Dolayısıyla, zengin ülkelerdeki insanlar gerçekten karbon ayak izlerini azaltmak istiyorlarsa, yaşam tarzlarında büyük değişiklikler yapmaları gerekmektedir. İnanması güç olsa da bu yapılabilir ve bu amaç uğruna yeşil teknolojiler her geçen gün geliştirilmektedir. Bunun yanında neyse ki birçok ülke bu yüzyılın ortasına kadar karbon ayak izini düşürmek için politikalar açıklamaktadır. Ancak bu politikaların başarılı olabilmesi için yaşam tarzımızda bireysel devrim niteliğinde değişiklikler yapılması gerekmektedir.

Şimdi de bazı ülke verileri:

Amerika Birleşik Devletleri'nde, kişi başına düşen karbondioksit emisyonu miktarı yılda 16.1 ton civarındadır. Çin'de bu miktar 7.1 ton iken, Birleşik Krallık'ta 5.5 ton, ülkemizdeki miktar ise 2021 yılı TÜİK verilerine göre kişi başı 6.7 ton civarındadır. Demokratik Kongo Cumhuriyeti'nde bu rakam sadece 0.03 tondur. Katar gibi, nüfusu çok küçük olmasına rağmen petrol ve gaz üretimi çok fazla olan ülkelerde, kişi başına düşen emisyon miktarı 38.6 ton civarındadır.

Yukarıdaki veriler sadece üretimi içerir ve tüketim süreçlerindeki diğer etmenler bu hesaplamalara dahil değildir. Ancak genellikle, daha fazla gelire sahip olan insanlar daha fazla tüketme eğilimindedir. Dolayısıyla, zengin ülkelerdeki insanlar gerçekten karbon ayak izlerini azaltmak istiyorlarsa, yaşam tarzlarında büyük değişiklikler yapmaları gerekmektedir.

Peki dünyada ve ülkemizde karbon ayak izini düşürmek için neler yapılıyor?

Avrupa Birliği tarafından, Paris İklim Anlaşmasının gerektirdiği yeşil dönüşüm sürecine yönelik yol haritası olan Avrupa Yeşil Mutabakatı (AYM), 11 Aralık 2019 tarihinde açıklanmıştır. Açıklanan AYM, Avrupa kıtasının 2050 yılına kadar sera gazı emisyonlarının net olarak sıfırlandığı dünyanın ilk iklim-nötr kıtası haline getirmeyi hedefleyen AB’nin yeni büyüme stratejisidir.

AB’nin ‘’sera gazı emisyonlarında 2030 yılına kadar asgari %55 azaltım’’ hedefine ulaşılmasını sağlamak için, 2021 yılında açıklanan Fit-for-55 adlı revizyon paketli açıklanmıştır. Paket, yenilenebilir enerji, enerji verimliliği, hafif araçlara yönelik emisyon performans standartları, arazi kullanımı kaynaklı sera gazı emisyonları, alternatif enerji altyapıları, emisyon azaltımı gibi çeşitli düzenlemeler içermektedir.

AYM’nin odağında yer alan 2050 yılında karbon nötr kıta olma hedefinin hukuki bağlayıcılığını sağlamak adına 2021 yılında Avrupa İklim Yasası kabul edilmiştir. Yasa kapsamında, AB’nin 2030 yılına yönelk gördüğü sera gazı emisyonlarında ‘’1990’a kıyasla %55 azaltım planı’’ üye ülkeler üzerine bağlayıcı hale getirilmiştir.

Gelelim Türkiye’nin attığı adımlara:

Kasım 2022 tarihinde Türkiye’nin iklim değişikliği ile mücadele hedefleri güncellenmiş ve yeni Ulusal Katkı Beyanı ilan edilmiştir. Emisyon azaltma potansiyelini değerlendirmek için enerji, sanayi, bina, ulaşım, atık, tarım, arazi kullanımı, ve ormancılık sektörleri için sektörel bir yaklaşımla geliştirilen Ulusal Katkı Beyanı, 2030 yılına kadar uygulanacak azaltım politikalarını içermektedir.

1 Kasım 2023 tarihli 32356 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan 12. Kalkınma Planına göre Türkiye, sıfır net emisyonlu ülke olma hedefini 2053 yılı olarak belirlemiştir.

Bu hedef doğrultusunda Türkiye’nin belirlediği vizyonlar özet olarak aşağıdaki gibidir;

• Evimizde kullandığımız beyaz eşyalarda A+ yüksek enerji tasarruflu ürünler tercih edilmelidir.
• Ulaşımda toplu ulaşım tercih edilmeli, özel araçlarda ise benzin ve dizel araçlar yerine elektrikli araçlar tercih edilmeli. Daha az uçuş yapılmalı.
• Ev ısıtmasının verimliliğini arttırmak için evlere ısı yalıtımı yapılmalı.
• Tükettiğimiz gıdalarda, ürünün raflara gelme sürecini en aza indirecek şekilde yerel üreticilerin ürünleri tercih edilmeli.
• Güneş enerjisi gibi doğal enerji kaynakları kullanılmalı.
• Oluşan atıkların geri dönüşüme kazandırılması sağlanmalı.
• Eskiyen tişörtlerimizin bez olarak kullanımı gibi, Yeniden-Kullan (re-use) prensibiyle alternatif kullanımlar geliştirilmeli.